Editie september 2017

Onder zijn leiding groeide de Nederlandse Taalunie en steeg haar maatschappelijk aanzien. Bij zijn aantreden gaf hij leiding aan 17 medewerkers; zes jaar later liet hij een team van 32 mensen achter. Het werkbudget steeg en er kwamen belangrijke nieuwe taken bij.

Vooral voor het taalonderwijs Nederlands is hij van onschatbare betekenis geweest, als wetenschapper, maar ook als beleidsman bij de Taalunie. Onderwijs in en van het Nederlands is mede dankzij hem tot een vast aandachtsgebied uitgegroeid. De bijdrage van de Taalunie wordt door de Nederlandse en Vlaamse onderwijsinstanties gewaardeerd. Hij stond aan de basis van onze permanente overlegstructuren voor taalonderwijs. De publicatie Dertien Doelen in een Dozijn groeide uit tot toetssteen voor de talige competenties waarover leerkrachten moeten beschikken om bewust bij te kunnen dragen aan de taalontwikkeling van hun leerlingen. Laaggeletterdheid werd binnen zijn mandaatsperiode een belangrijk aandachtspunt, o.a. via het rapport Laaggeletterd in de Lage Landen (2004). Na zijn mandaat bleef hij het onderwijsbeleid van de Taalunie inspireren. Zo schreef hij in 2006 met andere deskundigen het rapport Onderwijs Nederlands tussen gisteren en morgen.

Zijn verdiensten zijn niet beperkt tot het onderwijsveld. Onder Koen kwam taal- en spraaktechnologie op de taalbeleidsagenda. Hij zorgde ervoor dat Nederland en Vlaanderen de handen in elkaar sloegen en samen investeerden in het meerjarige technologieprogramma STEVIN rond de ontwikkeling van onmisbare digitale taalvoorzieningen. Koen begreep dat het Nederlands zoals de grote, ons omringende talen, moest digitaliseren. Anders zou onze taal status en prestige verliezen en uiteindelijk ook aan functionaliteit inboeten. Hij was de geestelijk vader van de TST-Centrale, waarover hij een akkoord sloot met het Instituut voor Nederlandse Lexicologie in Leiden, dat inmiddels is omgevormd tot Instituut voor de Nederlandse Taal (IvdNT). Het IvdNT belichaamt precies wat hem voor ogen stond.

Hij was dus een man met visie, wellicht zelfs een visionair. Zijn blikveld beperkte zich niet tot alleen maar Nederlands of Nederland en Vlaanderen. Hij zag zijn taal en taalgebied altijd in relatie met Europa en de wereld. Zo was hij een voortrekker van de samenwerking met Suriname, dat in 2004 als geassocieerd land toetrad tot de Taalunie. Onder zijn bewind organiseerde de Taalunie in 1999 een internationale conferentie met zusterinstellingen uit de andere Europese landen. Die conferentie zou in 2003 leiden tot de oprichting van EFNIL, de Europese Federatie van taalinstellingen. Groothartig als hij was bood Koen meteen aan om het secretariaat voor de piepjonge federatie te voeren.

Door zijn toedoen wist de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren zich tot een relevante denktank voor taalbeleid te ontwikkelen en nieuwe bakens uit te zetten. Niet toevallig kwamen juist in die periode ‘grote’ adviezen over gehele beleidsdomeinen tot stand. In 2000 was er het Raadadvies Sociaal Taalbeleid, over taalachterstanden bij zowel autochtone als allochtone jongeren en hoe die door aangepast taalonderwijs geslecht moesten worden. Een jaar later kwam de Raad met een advies over een samenhangend taalbeleid in Europees perspectief en in 2003 volgde een groot advies over taalvariatie.

Het laatstgenoemde rapport leidde tot instemming van de Taalunieministers met de visie dat de vormen van het Nederlands zoals die in Nederland, in Vlaanderen en in Suriname worden gebruikt alle als volwaardige nationale vormen van standaardtaal moeten worden beschouwd. Dat is sindsdien het uitgangspunt voor Taaladvies.net, dat mede door Koen uitgroeide tot een groot succes. Jaarlijks vinden meer dan 5 miljoen bezoekers er normerende ondersteuning bij hun gebruik van het Nederlands. Daarmee is Taaladvies het meest geraadpleegde onderdeel van Taalunieversum.org, dat ook als geheel Koens geesteskind is.

Dit zijn maar enkele mijlpalen uit zijn mandaatsperiode. Zijn niet aflatende inzet voor taal en taalonderwijs werd gevoed door een duidelijke maatschappelijke bewogenheid. Taalbeleid was voor Koen geen monumentenzorg, maar een activiteit die mensen moest helpen om zich te ontplooien: in hun vrije tijd, professioneel en als maatschappelijk betrokken burgers.

Zijn visionaire kijk, zijn geestdrift en doorzettingsvermogen maakten blijvend verschil. Wie met hem heeft kunnen werken beschouwt dat als een voorrecht. Zonder uitzondering beklemtoont men naast de inhoudelijke vooral ook zijn menselijke kwaliteiten: rustig, innemend, eenvoudig en oprecht. Iemand die tijd nam voor zijn mensen. En vooral ook iemand die als geen ander de kunst verstond om leiding te geven zonder zich op autoriteit te hoeven beroepen. Een bezieler en echte leermeester.

Hij die zo rechtschapen en menselijk was, werd geveld door een onmenselijke ziekte, die hem beetje bij beetje beroofde van wat hem zo dierbaar was. Woorden schieten tekort. Misschien dat een gedicht van Cees Nooteboom nog het dichtst benadert wat Koen moet hebben gevoeld:

Van iemand die liep werd ik iemand die zweefde.
Met een koffer vol tijden ging ik bij me vandaan.
Nu ken ik nog weinig en niemand
Zo ben ik naar binnen gegaan.

Daar vond ik een leger van kleuren.
Zij vraten het bot uit mijn woorden.
Ik zocht ze nog wel maar hoorde
niet meer bij hen. En zij
zeggen niet wie ik ben.

Ze verdwijnen in ontbindende letters
en laten hun slinken gebeuren.
Bij al dat ontbreken van namen
verloor ik de klank van mijn stem.

Dankbaar denken we terug aan wat hij voor ons heeft betekend. Zijn ideeën staan geboekstaafd. Ze zullen ons blijven inspireren.

De nabestaanden en vele vrienden van Koen wensen we sterkte bij dit grote verlies. Mogen ze bij elkaar troost en liefde vinden.