Editie juli 2016

‘Dat is toch helemaal niet zo moeilijk,’ zegt zijn tienjarige broertje Mees (hoogbegaafd, hoogbijdehand) terwijl hij mij een knipoog geeft, ‘dan zeg je dubbele punt, haakje.’
Tristan knikt, op de manier zoals ik knik wanneer mijn zwager het over de superstringtheorie heeft. Hij is even stil en veert dan weer op.
‘Een haakje is nog steeds ingewikkeld!’ zegt hij, ‘want dan weet je niet welke kant het haakje op wijst! Dan weet je nog steeds niet of je met een blije of een niet-blije smiley te maken hebt!’ Mees begint te lachen, maar het is op zich een ingewikkelde kwestie.

Intonatie

Eenmaal thuis merk ik dat ik er nog steeds mee bezig ben. Een emoticon wordt vooral gebruikt om woorden van een bepaalde lading te voorzien. Onze spreektaal voorziet hier al ruimschoots in door middel van intonatie en mimiek, waarbij toonhoogte en/of gezichts- of lichaamsuitdrukking een rol kunnen spelen. Door een zin als ‘mannen zijn fantastisch’ op een bepaalde manier uit te spreken, kunnen er verschillende boodschappen worden verspreid: dat mannen met een Y-chromosoom een lekker plan waren van moeder natuur (in dat geval staat er een :-) achter). Verleg je de intonatie en zeg je ‘mannen zijn fán-taaast-isch’, dan lijk je eerder te bedoelen dat veel mannen zichzelf vooral fantastisch vinden (in dat geval staat er een :-( achter).

‘Natuurlijk zijn mannen fantastisch’

Eigenlijk zijn er dus genoeg manieren om tijdens het spreken aan te geven dat je wat je zegt, helemaal niet zo letterlijk bedoelt. Of juist nadrukkelijk zo bedoelt. Maar zijn er woorden die de functie van een emoticon kunnen hebben? Ik denk terug aan het gesprek met mijn jonge buurmannen, en dan schiet me te binnen dat de Nederlandse taal een woord heeft dat de laatste jaren alleen maar wordt ingezet als emoticon: ‘natuurlijk’.

Letterlijke betekenis

Tegenwoordig gebruiken we dit woord steeds minder in de letterlijke betekenis: puur, onvermengd, aangeboren. We gebruiken ‘natuurlijk’ eigenlijk alleen nog wanneer we willen aangeven dat een product van onbesproken gedrag is. Of bij een bevalling waarbij ‘natuurlijk’ vooral ziek veel pijn en bloedverlies betekent.

Wanneer we ‘natuurlijk’ als bijwoord inzetten, zoals in de zin: ‘Die auto werkt natuurlijk alleen wanneer je zorgt dat de accu niet leeg is’, licht opeens het andere effect van dit woord op: door dit woordje in te voegen in een zin waar al iets heel vanzelfsprekends staat, voeg je een extra lading toe, de alwetende knipoog en inderdaad: ‘natuurlijk’ kan je makkelijk inzetten als knipogende emoticon. Bijvoorbeeld: ‘Natuurlijk zijn mannen fantastisch’ of ‘Natuurlijk begrijp ik meteen dat mijn zwager het over ondergoed heeft, wanneer hij over superstrings begint uit te weiden.’

Eigenlijk is het grappig als je erover nadenkt: in de Nederlandse taal wordt het woordje ‘natuurlijk’ gebruikt om iets aan te geven dat juist niet natuurlijk is. In tegenstelling tot XTC of antibiotica maakt dit woordje zijn letterlijke betekenis vaker niet dan wél waar.

Tevreden stap ik in bed. En opeens dringt er iets heel treurigs tot me door: de reden dat een twaalfjarige wil dat we emoticons hebben in onze spreektaal, kan maar op één ding duiden: dat twaalfjarigen tegenwoordig vaker via de chat communiceren dan via een gesprek. Maar dat is misschien de generatiekloof. Natuurlijk.