Editie november 2017

‘De romans die wij behandelden waren gewoon zo lame! Kwam er weer zo’n monoloog van Batavus Havelaar (sic) voorbij nou, deden wij meteen de coma hoor,’ zuchtte er één. Dat begreep ik wel: als tiener moest ik me verplicht door Het stenen bruidsbed heen worstelen. Daarvoor hield ik van lezen: ik las de werken van onder meer Tolkien, T.H.White en Marion Zimmer Bradley, verslond Slaughterhouse Five. De boeken die bij Nederlands op de lijst stonden vond ik zo duf vergeleken met het literaire vuurwerk dat ik in mijn vrije tijd tot me had genomen. De studenten hadden hetzelfde. En zo begon ik me het een en ander af te vragen over hoe je leerlingen dan wél enthousiast aan het lezen krijgt.

Het maakt je een scherpere lezer, en aangezien een groot deel van onze wereld uit teksten bestaat, een scherper mens.

Tachtig procent

Het samenstellen van een leeslijst begint namelijk met je af te vragen waarom je jongeren überhaupt wilt laten lezen. Die vraag valt makkelijk te beantwoorden: het is noodzakelijk, ons leven wordt gevormd door verhalen. Bovendien bestaat tachtig procent van ons werk tegenwoordig uit lezen: e-mails, verslagen, onderzoeksrapporten. Daarnaast nemen we dagelijks via sociale media en het nieuws ook de nodige letters tot ons. Juist daarom zou literatuuronderricht een prominente plaats in het curriculum moeten hebben. Het lezen van romans en poëzie, er met anderen over praten, zorgt ervoor dat je kritischer wordt op teksten. Het maakt je een scherpere lezer, en aangezien een groot deel van onze wereld uit teksten bestaat, een scherper mens. Zeker in een tijd waarin politici en populisten de ene na de andere holle frasering de virtuele ruimte in slingeren. Bas Heijne zei het begin dit jaar terecht in NRC: het debat gaat tegenwoordig niet meer om de inhoud, maar om de toon. Kritisch leren lezen zorgt ervoor dat we weer teruggaan naar het eerste. Maar om te gaan lezen, moet je wel wíllen lezen.

Lezen is leuk

En daarom pleit ik voor boeken op de leeslijst die leerlingen er allereerst van overtuigen dat lezen leuk is. Geef ze bijvoorbeeld de kans om twee Young Adult-boeken op de lijst te zetten, en dan maar te laten verdedigen waarom ze die zo goed vinden. Een weeffout in onze Sterren, De Hongerspelen, of van Nederlandse bodem: Boy 7 van Mirjam Mous. Pak er poëzie bij die op hun belevingswereld aansluit: over ouders die scheiden van Hagar Peeters bijvoorbeeld, over de eenzaamheid van de liefde van Hans Lodeizen. Durf verder te kijken dan alleen Nederlandse literatuur: zet ze romans voor die jou als tiener zelf aan het lezen kregen: Wieringa’s Joe Speedboot of Brieven aan Doornroosje van Toon Tellegen maar ook Austens Pride and Prejudice of Spoetnikliefde van Haruki Murakami.

Literatuuronderricht is een menswetenschap. Laten we het dan ook zo gaan behandelen.

Superstringtheorie

Verbind daarnaast literatuuronderricht aan andere vakken. Op een school in Leeuwarden combineert men debatlessen bijvoorbeeld met poëzie-analyse: de leerlingen discussiëren over gedichten en leren tegelijkertijd hun retorische vaardigheden ontwikkelen. Op een andere school wordt het lezen van Oeroeg gekoppeld aan lessen over de politionele acties. Behandel Slaughterhouse Five met natuurkundelessen over de superstringtheorie, lees met zijn allen The perks of Being a Wallflower en verbind dat bij maatschappijleer aan een blok over misbruik en depressie. De mogelijkheden zijn talrijk.

Leer jongeren dat literatuur meer is dan alleen een te decoderen tekst. Dat lezen het vak Nederlands overstijgt: het leert ons over hoe we met elkaar omgaan, hoe anderen naar ons kijken, hoe we zelf met onze eigen belemmeringen omgaan. Welke verhalen we willen overbrengen, hoe die ons vormen, en welk verhaal we over onszelf in de toekomst willen vertellen. Literatuuronderricht is een menswetenschap. Laten we het dan ook zo gaan behandelen.