Foutmelding

Deprecated function: The each() function is deprecated. This message will be suppressed on further calls in _menu_load_objects() (regel 579 van /var/www/vhosts/taaluniebericht.org/2014.archief.taaluniebericht.org/includes/menu.inc).

Editie december 2016

Dit is een oude versie van Taalunie:Bericht en wordt niet meer bijgewerkt. Ga voor nieuwe artikelen naar taaluniebericht.org.

 

Gids met manieren om iets in krachtig en beeldend te zeggen leidt tot trefzeker taalgebruik.
Rubriek: 
Auteur: 
Jan Willem Bloemen

Zo gebruik je taal krachtig en beeldend

Gids met manieren om iets in krachtig en beeldend te zeggen leidt tot trefzeker taalgebruik.

Gids voor trefzeker taalgebruik. Dat is de ondertitel van Met zoveel woorden, een boek waarin Ludo Permentier en Rik Schutz manieren hebben verzameld om iets in het Nederlands krachtig en beeldend te kunnen zeggen. Het is geen leerboek, beloven ze in de inleiding, maar het heeft wel een praktische en een verstrooiende bedoeling. Inderdaad is Met zoveel woorden nuttig én een ‘reuzeleuk bladerboek’ voor iedereen.

In zeshonderd bladzijden passeren de bijna ongekende mogelijkheden van het Nederlands de revue. De schrijvers geven per trefwoord aan welke woorden en woordcombinaties de betekenis daarvan kunnen versterken (intensiveringen, zoals stomtoevallig en dronken van geluk) en welke uitdrukkingen in het Nederlands gangbaar zijn om die trefwoorden kernachtig te verbeelden zonder het woord zelf te gebruiken (idiomatische uitdrukkingen, bijvoorbeeld op een rijdende trein springen voor meedoen en van het padje voor verward).

Unieke combinatie

‘Je moet eigenlijk andersom denken’, waarschuwt Rik Schutz. ‘Gewoonlijk zoek je een woord op dat je kent, maar met dit boek zoek je juist op wat je niet weet.’ Het boek maakt onderscheid tussen intensiveringen en idiomatische uitdrukkingen. Schutz: ‘Intensiveringen zijn alle manieren waarop je een begrip of een woord dat je gebruikt, kracht kunt bijzetten. Dat kun je doen met het standaardpakket bijwoorden, zoals heel, erg, veel en verschrikkelijk. Maar vaak zijn ze veel specifieker en is er een heel unieke combinatie van een woord en een ander woord. Wij hebben de meest gangbare van die combinaties bij elkaar gebracht. Het eerste woord van het boek is bijvoorbeeld aanbevelen: je kunt iemand van harte, ten zeerste en warm aanbevelen. Dat kracht bijzetten is soms nodig, maar het is ook leuk om iets aan te reiken dat specifieker is en dat meer variatie oplevert dan altijd maar heel of erg of verschrikkelijk.’

Zeven kleuren bagger

En wat zijn idiomatische uitdrukkingen? Schutz: ‘Het zijn manieren van zeggen, van verwoorden van begrippen, zonder dat je het woord daarin zelf gebruikt. Er zijn bijvoorbeeld heel veel manieren om te zeggen dat je bang bent. Het synoniem angstig staat niet in het boek, maar wel 36 uitdrukkingen, zoals de angst slaat je op het lijf, beven van angst, het Belgisch-Nederlandse de daver op het lijf jagen en zeven kleuren bagger schijten.’

Keuzelijstje

‘Ik heb het in de eerste plaats voor mezelf geschreven’, lacht de auteur. ‘Ik heb dit boek altijd willen bezitten, maar het was er nooit. Maar ik denk ook dat het echt een nuttig stuk gereedschap is voor mensen die vertalen naar het Nederlands. Voor hen is het prettig een keuzelijstje te hebben van hoe bepaalde begrippen in het Nederlands kunnen worden verwoord, zoals een rijmwoordenboek voor dichters handig kan zijn. Het is ook praktisch voor mensen die moeten schrijven en een beetje variatie in hun taal willen aanbrengen. En ik hoop dat het een leuk bladerboek is voor iedereen.’

Praktisch en verstrooiend hebben de auteurs met hun boek willen zijn. Dat is hun uitstekend gelukt. Sterker nog: het boek werkt verslavend (als chocola). Als je begint te bladeren, blijf je lezen (letters vreten). De beschrijvingen zijn overzichtelijk en boeiend (houden je in de ban). Je durft bijna geen woord meer te schrijven (de pen ter hand te nemen) zonder eerst in het boek (naarstig) gezocht te hebben naar alternatieven. Kijk dus uit, voordat u het koopt (op de kop tikt). Als u dat toch durft (de euvele moed heeft), veel plezier ermee (krijg de smaak te pakken)!

Voorbeeld: gek

Enkele intensiveringen (betekenis versterken)

  • gek als een bos uien
  • gek als een cent
  • gek als een stekker
  • gloeiend gek
  • stapelgek
  • stuitergek
  • te gek voor woorden

Enkele idiomatische uitdrukkingen (verbeelden trefwoord zonder woord zelf te noemen)

  • de kolder in de kop hebben
  • ergens onnozel van worden (Belgisch-Nederlands)
  • gekke Henkie (Nederlands-Nederlands)
  • lijp als een deur (Nederlands-Nederlands)
  • niet goed snik
  • van de pot gerukt
  • zot als een mus (Belgisch-Nederlands)

De citaten van Rik Schutz in dit artikel zijn afkomstig uit een radio-interview in De Taalstaat van Frits Spits (die Met zoveel woorden ’verrukkelijk voor taalliefhebbers’ noemt).

Met zoveel woorden. Gids voor trefzeker taalgebruik kost € 29,95 en is verkrijgbaar in de boekhandel en bij Davidsfonds Uitgeverij.