Editie juni 2016

Wat is dat voor taal waarmee scholieren elkaar whatsappen? Hoooooj, de film is nu eg fat mja ben wieder weg kom strx nog trug mzzzzzl (hoi, de film is erg goed maar ik ben weg, ik kom straks terug, de mazzel). Ik heb twee pwen deze week, fml (ik heb twee proefwerken deze week, fuck my life). Ha ha, lmfao (ha ha, laughing my fucking ass off). Is dat nog wel Nederlands?

Voorbarige conclusie

De kromme zinnen lijken het vooral begrijpelijk te maken dat de middelbare school zoveel laaggeletterden aflevert. De berichten hebben nauwelijks hoofdletters en leestekens, zodat je amper weet waar de ene zin eindigt en de volgende begint. De spelling is een fonetische weergave van de uitspraak en dus uitsluitend per ongeluk correct. En dan is de helft van de tekst soms ook nog Engels.

Het is logisch dat het gebruik van textese – zoals de taal van whatsapp en andere moderne sociale media in academische kringen wordt genoemd – tot zorg leidt, vindt ook taalkundige Elma Blom, verbonden aan de Universiteit Utrecht. 'Je trekt al snel de voorbarige conclusie dat iemand die zulke whatsappberichten stuurt ook een matige taalkennis en taalvaardigheid heeft.'

Hoe meer textisms een jongere in zijn digitale communicatie hanteert, hoe béter zijn score in spel- en lees- en schrijftests.

Voorbarig, ja. Want de zorg is niet terecht. De vele onderzoeken die wereldwijd zijn uitgevoerd naar het verband tussen textese en spel- en leesvaardigheid laten in 'grote meerderheid' duidelijk 'een positief verband' zien, vertelt Blom. Met andere woorden: hoe meer textisms een jongere in zijn digitale communicatie hanteert, hoe béter zijn score in spel- en lees- en schrijftests.

Beter scoren op grammaticatoetsen

Blom voegde daar recent een onderzoek aan toe naar de grammaticakennis van de whatsapper, waar nog weinig bekend over is. Ook uit deze studie onder een groep 10- tot 13-jarigen, onlangs gepubliceerd in PLOSone, bleek een significant positief verband. Hoe meer woorden een whatsapper weglaat in zijn berichten, hoe beter hij scoort op grammaticatoetsen. Samen met haar collega’s analyseerde Blom de whatsappberichten van kinderen aan de hand van hun antwoorden die de kinderen stuurden op een berichtje vol textisms, hun reacties in bepaalde scenario’s en door privéberichtjes te verzamelen. De grammaticakennis werd getest door lange zinnen voor te lezen die de proefpersonen moesten herhalen. Omdat de zinnen te lang waren om te onthouden is kennis van zinsstructuur nodig.

Blijft de vraag: waarom passen kinderen in whatsapp hun grammaticakennis niet toe als ze die wel degelijk bezitten?

'Het is alleen de vraag wat precies het verband is', zegt Blom. 'Wij gaan ervan uit dat een kind dat hele dag whatsappberichten stuurt, actief met taal bezig is. Het laat niet willekeurig woorden weg. Het beslist voortdurend wélke woorden hij weglaat. Om die keuzes te kunnen maken, heb je kennis van grammatica nodig. Op die manier werkt het schrijven van berichten als een training.' Maar het kan ook andersom werken: iemand die de grammaticaregels goed onder de knie heeft, is beter in staat woorden in zijn whatsappcommunicatie weg te laten. Blom: ‘Het is eigenlijk een kip-en-ei situatie. Er is meer onderzoek nodig. Maar het is niet eenvoudig om te bepalen of whatsapptraining zorgt voor een betere grammaticakennis, of dat een betere grammaticakennis zorgt voor meer textese. Misschien gaat het hand-in-hand.’

Aard van het communicatiemiddel

Blijft de vraag: waarom passen kinderen in whatsapp hun grammaticakennis niet toe als ze die wel degelijk bezitten? Dat volgt uit de aard van het communicatiemiddel, legt Blom uit. Whatsapp is een geschreven variant van een gesprek. Whatsappers willen op elkaar reageren als in een conversatie. Snelheid is daarom belangrijker dan correct taalgebruik. 'Daar komen al die reducties uit voort.' Dat betekent dat functiewoorden verdwijnen die niets bijdragen aan de betekenis, maar een zin wel grammaticaal maken. Denk aan: lidwoorden, voegwoorden, persoonlijke voornaamwoorden. De snelheid verklaart ook alle afkortingen in het Engels – een taal die zich beter dan het Nederlands leent voor het creëren van textisms. En omdat een whatsappconversatie een gesprek moet zijn, vertegenwoordigen letterherhalingen, rijen uitroeptekens en emoticons het non-verbale aspect.

Whatsapp is daarmee niet anders dan weer een manier om taal in te zetten, zonder dat je conclusies kunt trekken over de kwaliteit van de taal. Zie alleen al het verschil tussen whatsapp en sms. Blom: 'In een sms paste een beperkt aantal tekens. Een bericht versturen was ook duur. Dus je wilde zo veel mogelijk informatie in een bericht stoppen. Daaraan zie je hoe dynamisch en flexibel taal zich laat gebruiken.'